نگاهی خلاصه به موسیقی

به قلم: حجت حاجی کاظم

به بهانه سوال دوست عزیزم که پرسید:
از یه طرف امام خمینی میگه موسیقی به کلی حذف …. از اون طرف رهبر میگن موسیقی باید هدف دار باشه … یه عده هم این وسط حرف هایی می زنن که خیلی مهم نیست … بالاخره موسیقی آره یا نه؟!!

چند خط از تاملات خویش در مورد موسیقی را می نویسم.

قبل از هر کاری باید جایگاه زوایای دید مختلف را جدا کنیم. مغالطه است که تحلیل شرعی را با تحلیل جامعه شناسی و … مقایسه کنیم. سعی می نمایم خلاصه و مختصر، اندکی دقیق تر زوایای نگاه را جدا کنم.

موسیقی را باید از چند جنبه بررسی کنیم:
۱-    فقه و احکام

۲-    اخلاق

۳-    سیر و سلوک

۴-    روانشناختی تجربی

۵-    فلسفی

۶-    نگاه عملی با قبول کردن واقعیت ها

۷-    در انتخاب موسیقی حلال باید به چه نکاتی توجه کرد؟

نگاه شرعی

ما به بیان شرع اعتماد داریم. حتی اگر احساس ما بگوید موسیقی روح را جلا می دهد اما شرع بگوید عاقبتت را خراب می کند، به خاطر دلایل محکم پشتوانه وحی، اطمینان داریم شرع چیزی می بیند که احساس نمی بیند. حتی اگر احتمال هم به درستی شرع دهیم،‌ در پیروی آن، دلیل خوبی است.

اما نکته اینجاست که ما روایات زیادی در نهی از موسیقی داریم اما نه آن قدر که همه مراجع محترم صریح بتوانند بگویند همه انواعش حرام است.  اما با وجود احتمال اشتباه مراجع محترم،‌ اگر به فتوای مرجع فقهی خود (جدا از اینکه تشخیص و فتوای شخصی ما چیست) عمل نکنیم، نزد خداوند عذری نخواهیم داشت. به خاطر احتمال حلال بودن موسیقی نمی توان دلایل موجود را نادیده گرفت.

معیارهای مراجع برای موسیقی حلال و حرام با هم تفاوت دارد که بیان این تفاوت ها، بحث ما نیست.

نگاه اخلاقی

اطمینان داریم اگر چیزی برای سعادت ما ضروری باشد، حتما خداوند بندگانش را به آن تشویق خواهد کرد. اما این نه دلیل بر حرام بودن موسیقی است و نه دلیل بر بی فایده مطلق بودن آن؛ بلکه دلیل بر آن است که راه سیر و سلوک، موسیقی نیست.

نگاه سیر و سلوکی

برخی می گویند عارفان با موسیقی به حالات عرفانی می رسیدند …
برخی دیگر می گویند کسانی که راه دل رفته اند، نظرات متضادی دارند. یکی می گوید سماع عشق کن،‌ دف بزن، … و یکی می گوید موسیقی اراده ات را ضعیف می کند. بنابراین وقتی با تضاد روبرو هستیم، حداقل اینکه نمی توانیم به تجربه یک عارف دل خوش کنیم.
در پاسخ می گوییم با توجه به پیچ و خم های عرفان و اینکه بسیاری، تخیلات خود را با کشف الشهود اشتباه می گیرند، از نظر ما فقط و فقط عرفانی فاقد انحراف است که عارف،‌ خط قرمزهای شرع را رعایت کند تا مسیرش همیشه مستقیم باشد. نظر بسیاری از این نوع عرفا مثل آیت الله شاه آبادی و امام خمینی، آن است که موسیقی به سیر و سلوک لطمه می زند. اعتبار این نقل ها در برابر روایات که کشف نظر خداوند می کند، ‌صفر است اما احتمال بالایی بر نجات بخش نبودن موسیقی فراهم می نماید.

نگاه روانشناختی با زاویه دید الهی

موسیقی،‌ انسان را در دست می گیرد و این، مطلوب اسلام نیست. انگار اسلام عزیز، کرامت انسان را بالاتر از آن می گیرد که خود را به طرب و شراب بسپارد. در مورد برخی مداحی ها و … نیز همین اشکال وجود دارد.

نگاه فلسفی

بررسی های افلاطون ها تا فیلسوفان اخیر درباره ماهیت و جایگاه موسیقی در دانش ها، ‌بحثی است که مجالی دیگر می طلبد.

نگاه عملی با قبول کردن واقعیت ها

اگر مرجع فقهی کسی اعلام کند که هر نوع موسیقی حرام است، باید و باید برای معذور بودن نزد خداوند، به نظر مرجع خود عمل کند. اما اگر مرجع فقهی کسی،‌ برخی انواع موسیقی را حرام ندانست، آن گاه است که در قسم حلال آن می تواند از موسیقی استفاده کند و حتی در جهت ترویج آن حرکت کند. هرچند با دلیل اخلاقی که بیان شد،‌بهتر است چنین نکند اما فراموش نکنیم که اگر کسی به حلال بودن رسید،‌حق حرام کردن را به هیچ وجه ندارد و به هر حال حلال،‌حلال است.
در دنیای امروز با موسیقی تاثیرات مثبتی هم ایجاد می شود. اگر بتوانیم با حذف آن به دنبال جایگزین بوده و آن را بیابیم،‌ راه بهتری را رفته ایم اما اگر نیافتیم و نیز از نظر فقهی آن نوع از موسیقی برای ما حرام نیست،‌پس در میان این حلال ها، تلاش کنیم بهترین و تاثیر مثبت گذارنده ترین را تولید و نشر دهیم.

در انتخاب نوع موسیقی حلال، باید به چه توجه کرد؟

بعد از آنکه موسیقی مورد نظرتان بیرون از خط قرمزهای حرام ها بود، به نظر می سد خوب است مواردی را در شناخت موسیقی کم خطر تر در نظر بگیریم:
۱-    ضرب آهنگ موسیقی مناسب جلساتی که بنا به رعایت شرع ندارند نباشد.
۲-    ضرب آهنگ موسیقی،‌ موجب ایجاد حرکات ناخودآگاه در جسم نشود.
۳-    محتوای آواز آن،‌ پشتوانه فکری درستی داشته باشد.
۴-    خرید و فروش آن بر اساس قوانین کشور مسلمانمان،‌ غیر قانونی نباشد چرا که این جنبه هم عمل درستی نیست.

موفق باشد.