دین‌داری و هم خوابگاهی‌هایم – راهکارهای برخورد با هم خوابگاهی ها در این مورد

حجت‌الله حاجی‌کاظم – نشریه پرسمان؛ شماره ۱۴۴-۱۴۵

سؤال مشاوره ای

به خاطر انجام تکالیف شرعی‌ام توسط هم‌اتاقی‌هایم مسخره می‌شوم و تحت‌فشار هستم؛ چه کنم؟

پاسخ

در ابتدا باید به شما تبریک بگوییم که تلاش می‌کنید هر تأثیری از محیط نگیرید و به هر سویی کشیده نشوید و با تفکر و تعقل به آنچه باید عمل کنید، عمل می‌کنید. در این نوشتار به راهکارهایی اشاره می‌نماییم که به شما در این مسیر یاری رساند. انتخاب از میان آن‌ها به‌طور کامل بستگی به شرایط خودتان خواهد داشت.

تقویت کردن باورها و اخلاقیات خودتان

شما می‌توانید به این موقعیت با نگاه فرصت هم بنگرید. شرایطی ایجاد شده که افکاری مخالف باورهای شما در کنارتان قرار گرفته‌اند و گاهی مسائلی مطرح می‌کنند که شما قبل از این به آن‌ها فکر نکرده بودید. فرصت خوبی است که تک‌تک آن‌ها را یادداشت نموده و محققانه به دنبال استادان مختلف برای حل آن سؤالات بروید. اگر این کار را انجام دهید، هم دلایل دینی در وجود خودتان ریشه‌دارتر خواهد شد و هم فرصتی برای تأثیرگذاری بر دیگران یافته‌اید.

کاهش حضور

درهرصورتی، تلاش کنید حضورتان در اتاق کم باشد و برای استفاده از زمان خود، از سالن مطالعه و دیگر مجموعه‌های فرهنگی و ورزشی خوابگاه یا محله استفاده کنید. حتی در حالتی که همه اعضای اتاق هم‌فکر هستند، بهتر است درس خواندن خود را در سالن مطالعه انجام دهند. اما درصورتی‌که نگاه‌های فرهنگی و اخلاق اجتماعی بسیار متفاوتی دارند، بهتر است مرزی را در برخوردها حفظ نمایند. یکی از علت‌های آن این است که اگر حضور شما در میان فکر مخالف شما بسیار زیاد باشد، توقع همراهی و هم‌فکری نیز خواهند داشت و تاحدی اجازه ابراز نظر مخالف به شما نخواهند داد. سعی کنید از نمازخانه و مسجد و اتاق دوستان هم‌فکر برای عبادت خود استفاده نمایید. تلاش کنید به نحوی عمل کنید که تحت هیچ شرایطی برخورد غیراخلاقی ایجاد نشود. برای نمونه، به هم‌اتاقی‌های خود هیچ‌گاه طعنه نزنید؛ هرچند آنان چنین کرده باشند.

اصل تغافل

در مواردی که دیگران به‌جای استدلال‌آوردن و حق‌جویی به تمسخر و توهین روی می‌آورند، تا جای ممکن باید حضور و عمل آن‌ها را نادیده بگیریم. این موضوع نشان‌گر روح بلند و کرامت انسانی نادیده‌گیرنده می‌تواند باشد و گاهی موجب پشیمان شدن طرف مقابل می‌شود. لازم نیست هر رفتار بی‌ادبانه‌ای پاسخ داده شود بلکه گاه باید به نحوی عمل کنیم که انگار من چیزی از عمل تو متوجه نشدم. به‌ویژه درجایی که شخص مقابل ما، غرض چندانی نداشته و در سخن سهل‌انگار باشد. امام باقر (علیه‌السلام) می‌فرمایند: سامان یافتن کار مردم به این است که طوری باهم معاشرت کنند که مانند پیمانه‌ای باشند. دوسوم آن هوشیاری و زرنگی و یک‌سوم آن چشم‌پوشی و تغافل. (بحارالانوار، جلد۷۴ ، صفحه ۱۶۷)

یافتن دوستان هم‌فکر

تلاش کنید در کل خوابگاه، دوستانی که مثل شما فکر می‌کنند و عمل می‌نمایند را بیابید. این جستجو را می‌توانید به‌راحتی از مسجد آغاز کنید. با آنان هم‌کلام شوید و اگر هم‌اتاقی‌های او ناراحت نمی‌شوند، گاهی برخی کارهای خود را در اتاق آنان انجام دهید. از این راهکار می‌توانید برای دوره‌های آینده که قرار است هم‌اتاقی انتخاب کنید، زمینه‌سازی نمایید.

تأثیرگذاری

تلاش کنید به‌تدریج برای سطحی از تأثیرگذاری برنامه داشته باشید. کسی که هیچ تأثیری نمی‌گذارد، راحت‌تر تأثیر می‌پذیرد. دانشجوی هر رشته‌ای که باشیم، باید نسبت به وضعیت فرهنگی جامعه و اطرافیان خود دغدغه‌مند باشیم؛ چرا که بدون فرهنگ، هیچ تخصصی ما را به منزل مقصود نمی‌رساند. البته باید تشخیص دهید که در حال حاضر چه مرتبه‌ای از تأثیرگذاری را باید دنبال کنید. در یک‌مرتبه، آنان را در دل دوست می‌دارید و برای فهم دینی بیشتر آنان دعا می‌کنید و همین روحیه، به‌طور ناخودآگاه آنان را متوجه می‌نماید؛ در یک‌مرتبه، با رفتار خوب و برخورد شایسته خود نشان می‌دهید که دین‌داری چه اثرات زیبایی بر انسان دارد؛ در یک‌مرتبه، سعی کنید دل‌های آماده‌تر را با خود همراه کنید و از طریق تشکیل گروه دوستی هم‌فکران، بر دیگران اثرگذارید؛ در یک‌مرتبه، با پرسیدن سؤالات تشنه کننده در برابر گفته‌های آنان، زمینه را برای تفکر کردن آنان فراهم می‌نمایید. (مثلاً اگر در برابر نمازخواندن به شما گفتند: «با نماز چطوری می خوای ماهواره امید بسازی؟»، بگویید: «به نظر شما پرتاب‌کردن ماهواره، برای خوشبخت شدن آدم‌ها کافیه؟» همین را بگویید و تا برخوردی دیگر، ادامه ندهید.) در یک‌مرتبه و بعد از مدتی آشنایی، با آنان به گفتگو بنشینید و بگویید سخنشان را می‌شنوید و به دنبال پاسخ‌های آن خواهید رفت؛ (اما در این مرتبه سعی کنید در یک موضوع بحث کنید و بعد از جلسه در آن موضوع زمان خوبی را برای یافتن پاسخ صرف نمایید؛ چراکه واقعیت این است که حجم شبهات رسانه‌ای که ذهن جوانان ما را لبریز کرده بسیار زیاد است و باید قدم‌به‌قدم در پی پاسخ بروید. صبر در جستجو اهمیت دارد.)

درس‌هایی از روش پیامبر رحمت (صلی‌الله علیه و آله) در برخورد با مخالفت‌ها

در قرآن کریم، به نبی خدا در مورد نحوه برخورد با دیگران، چند نوع ذکرشده است. گاهی می‌فرماید: «فقل …: بگو …» گاه می‌فرماید «فأعرض عنهم …: از آن‌ها روی‌گردان (و جمع را ترک کن) …» و گاه فقط دلداری می‌نماید. (و لا تحزن علیهم: بر آنان غمناک مباش). حقیقت این است که انتخاب اینکه سکوت کنیم و دل را صاف نماییم یا جمع را ترک کنیم و یا به گفتگو بنشینیم، نیاز به‌دقت دارد. تلاش می‌کنیم از آیات مربوطه، نکاتی استخراج کنیم که به این تصمیم کمک نماید.

روی‌گرداندن

در مواردی که گروهی بر روی آیات الهی تمرکز کرده‌اند که آن را مسخره کنند و بهانه‌جویی نمایند و به‌قول‌معروف جمعشان برای این کار جمع است، ازآن‌جهت که نمی‌توان در آنان اثری گذاشت، توصیه خداوند به پیامبرش، روی‌گرداندن و ترک جمع است: «وَ إِذا رَأَیتَ اَلَّذِینَ یخُوضُونَ فِی آیاتِنا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتّی یخُوضُوا فِی حَدِیثٍ غَیرِهِ: هرگاه آنان را که در آیات ما (به‌منظور استهزاء) فرو می‌روند دیدی، از آنان روی‌گردان تا زمانی که به سراغ کاری دیگر روند. ﴿الأنعام، ۶۸﴾»

دل محکم کردن (و گاه همراهی با صبر)

خداوند در مواردی هم که نیاز است راه به همان صورت ادامه پیدا کند و استقامت پیشه گردد، پیامبرش را دلداری می‌دهد و نیز از او می‌خواهد که سینه‌اش را به خاطر ای موضوع در تنگی قرار ندهد. «وَ اِصْبِرْ وَ ما صَبْرُک إِلاّ بِاللّهِ وَ لا تَحْزَنْ عَلَیهِمْ وَ لا تَک فِی ضَیقٍ مِمّا یمْکرُونَ: و صبر کن در حالی ک صبر تو جز باخدا نیست؛ و بر آنان غمناک مباش و از مکرشان در تنگی قرار مگیر. ﴿النحل، ۱۲۷﴾» خود صبر نیز به‌عنوان یک راهکار مستقل قابل‌طرح است. شایسته است این آیه شریفه را که دستور به صبر است، در موارد موردنیازمان تکرار کنیم. گاهی هم یادآوری می‌نماید که مصلحان و پیامبران قبل نیز تحت آزار و تهمت بوده‌اند. «وَ إِنْ یکذِّبُوک فَقَدْ کذَّبَ اَلَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ : و اگر تو را دروغ می‌شمارند، (بدان که پیامبران) قبل از تو را نیز دروغ می‌شمردند. ﴿فاطر، ۲۵﴾» این یادآوری، تأثیر روانی خوبی برای مقاومت خواهد داشت. شاید بتوان گفت این راهکار همیشه در کنار دیگر راهکارها باید جاری باشد.

بیان حق

گاهی هم توصیه به بیان حق می‌فرماید «… فقل … :‌ … پس بگو …» این‌ها در مواردی است که زمینه نسبتاً مساعدی برای شنیده شدن حق وجود دارد.

ترکیب روش‌ها

نکته مهمی که اینجاست، آن است که برخی موارد ترکیب این روش‌ها و رعایت تقدم و تأخر آن‌ها کارساز است. برای نمونه، ترکیب سکوت و صبر و روی‌گردان شدن یا ترکیب بیان حق و سپس سکوت و ادامه ندادن و یا بیان حق و سپس روی‌گردانی، هرکدام درجای خود باید به کار بسته شود. برای نمونه، ترکیب بیان حق و سپس روی‌گرداندن (و نماندن در موقعیت) در آیات ذیل قابل‌مشاهده است:

وَ یقُولُونَ مَتی هذَا اَلْفَتْحُ إِنْ کنْتُمْ صادِقِینَ: و [مشرکان از روی تمسخر به مؤمنان] می  گویند: اگر راست می‌گویید این فتح و پیروزی [که به خود وعده می‌دهید] چه زمانی خواهد بود؟  قُلْ یوْمَ اَلْفَتْحِ لا ینْفَعُ اَلَّذِینَ کفَرُوا إِیمانُهُمْ وَ لا هُمْ ینْظَرُونَ: بگو: روز فتح و پیروزی [حتمی مؤمنان] کسانی که کفر ورزیده‌اند، نه ایمان آوردنشان سودشان دهد و نه به آنان مهلت داده می‌شود؛ فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَ اِنْتَظِرْ إِنَّهُمْ مُنْتَظِرُونَ : بنابراین از آنان روی برگردان و منتظر [رسیدن پیروزی] باش که آنان هم [به گمان خود] منتظرند [که بر شما پیروز شوند.] ﴿السجده، ۲۸ تا ۳۰﴾

لطیف اینجاست که در این آیات، موضع دیگران تمسخر بوده است و پاسخ پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نیز پاسخی به سؤال آنان نیست و بلکه تنها نهیبی است هوشمندانه که وقتی حضرت موقعیت را ترک می‌کنند، آنان از آن نهیب در فکر فرورفته باشند.

در پایان باید گفت در هیچ‌یک از راهکارها، نباید از یاری و مدیریت خداوند غافل شد و خواستن از حضرت حق (جل و علا) باید همیشه در برنامه ما قرار داشته باشد.