کدبانویی کردن مسلمونونه - احکام آشپزی و طبخ غذا

به قلم: حجت‌الله حاجی‌کاظم

نشریه پیام زن، شماره ۲۸۴ – آذر ۱۳۹۴

آشپزی و عشق

با دقت غذا درست می‌کرد و اشک می‌ریخت. به او گفتند پیاز خرد کرده‌ای؟ گفت: نه. گفتند: ناراحتی؟ گفت: نه. گفتند چرا گریه می‌کنی؟ گفت: بعد از سال‌ها می‌خواهم همسرم، دوباره طعم غذای «باعشق پخته شده خانه‌اش» را بچشد. همسر او سال‌ها اسیر بود و آن روز به وطن بازگشته بود. همین حکایت به نوع دیگری درباره کسانی که اولین بار دستپخت همسرشان را می‌چشند برقرار است. ببخشیدا! نمی‌شود نگاه بانوان و آقایان به غذا پختن یکدیگر در خانه همیشه همین باشد؟ تمرین کنیم.

از نظر احکام اسلامی، بانوی خانه هیچ وظیفه‌ای نسبت به آشپزی ندارد اما زنان مسلمان، خانه‌داری را به عنوان نوعی ابراز عشق و مراقبت و به عنوان سهمی از کارهای زندگی مشترک می‌پذیرند. با غذایی با طعم عشق، برای همه مادری می‌کند. به ویژه وقتی اعضای خانواده قدر غذای او را می‌دانند و با تشکر کردن، خستگی را از تن بانوی خانه بیرون می‌کنند.

در کنار این تقویت علاقه‌ها در خانواده، می‌توانیم با رعایت نکته‌هایی، غذا بپزیم و عبادت کنیم. غذا به دیگران برسانیم و دیگران را به خدا نزدیک‌تر کنیم. می‌پرسید چطور؟ عرض می‌کنم.

برادر و خواهر شیطان در آشپزخانه

اسراف نکردن، درست مصرف کردن است. بعضی‌ها فکر می‌کنند خدا اسراف کردن را حرام کرده تا نعمت کم نیاید در حالی که یکی از مهم‌ترین نقش‌های اسراف نکردن، قدر دانستن نعمت‌ها است. قرار است بی‌تفاوت نباشیم و چشم بر خرده نان هم نبندیم. حتی وقتی خرده نان را می‌توانید برای پرندگان و باغچه بریزید، نباید به زباله تبدیل کنید. اسراف کاران برادران و خواهران شیطان می‌شوند. اسراف نکردن، هنری از هنرهای کدبانوی مسلمان است. برخی خانم‌ها روش‌هایی بسیار نوآورانه برای جلوگیری از اسراف پیدا می‌نمایند. برای مثال، پوست برخی میوه‌ها را برای درست کردن برخی خوراکی‌ها استفاده می‌کنند یا میوه‌های بی‌مزه و کال را مربا می‌کنند و یا آب گرفته و با شکر زدن به آن، شربتی خوشمزه درست می‌کنند. یکی دیگر از جلوه‌های اسراف این است که با نعمت‌های خوش بو و خوشمزه چیزی درست کنیم که کسی رغبت خوردنش را نداشته باشد و نعمت خدا حیف شود. حفظ کیفیت غذا هنگام پخت و پز، خودش قسمتی از «هنر اسراف نکردن» آشپز مسلمان است.

آداب غذا در برنامه کدبانوی خانه

صحبت ما آداب غذا خوردن نیست. می‌خواهیم در مورد هنری حرف بزنیم که کدبانوی خانه با آن به دیگر اعضای خانه کمک کند تا به سمت رعایت آداب سفره پیش روند

• می‌‌دانید که شستن دست‌ها قبل و بعد غذا مستحب است. شما با گفتن این جمله که: «دستاتونو بشورین بفرمایید سر سفره»، می‌توانید به بقیه در فراموش نکردن این کار کمک کنید. البته قرار نیست اصرار کنیم. بعد از غذا هم شاید بلافاصله جمع‌کردن سفره بتواند در همت همه برای برخاستن و ولوو نشدن بی‌برنامه کنار سفره کمک کند.

• وقتی همه سر سفره می‌نشینند، بعد از گفتن «بسم الله الرحمن الرحیم» و تعارف کردن برای میل غذا، این جمله را بگوییم که: «نعمت‌های خوشمزه خدا رو می‌خورید، بسم الله یادتون نره»

• خوردن غذای داغ و فوت کردن آن مکروه است و بانوی خانه می‌تواند چنان برنامه ریزی کند که قبل از آمدن غذا به سر سفره، زمانی را برای کم شدن دمای آن صرف کرده باشد. او می‌تواند برای این کار برنامه داشته باشد.

• کوچک برداشتن لقمه‌ها از آداب غذا خوردن اسلامی است. شما در این موضوع هم می‌توانید به دیگران کمک کنید. برای مثال، اگر اندازه کتلت‌ها بر سر سفره کوچک‌تر باشد، شاید لقمه‌ها کوچک‌تر گرفته شود، غذا بیشتر جویده شود و مدت حضور بر سر سفره افزایش یابد. می‌بینید که شما چه‌قدر می‌توانید تعیین کننده باشید. وقتی نان سر سفره کمی تقسیم بندی شده باشد، می‌تواند موجب شود ناخودآگاه لقمه‌ها کوچک‌تر شود. به طور کلی شکل سفره خودش در تشکیل لقمه‌ها نقش دارد. نگید نه.

• وقت مناسب‌تر غذا خوردن، اول روز و اول شب است. اگر صبحانه و شام خانه در این زمان‌ها آماده باشد، احتمال اینکه خانواده تمایل به خوردن غذا در این ساعات پیدا کنند زیادتر است. به ویژه تلاش کنید صبحانه را به طور کامل و با سلیقه فراهم کنید تا میل بچه‌ها به آن بیشتر شود.

• گذاشتن نان زیر ظرف مکروه است. بانوی خانه می‌تواند این کار را مدیریت کند.

• همیشه نمک سر سفره داشته باشید تا اگر کسی خواست قبل و بعد غذا نمک بخورد، امکانش برای او وجود داشته باشد.

• در مورد آب خوردن بین و بعد از غذا هم راهکارهایی می‌توان پیشنهاد کرد. آب خوردن بین غذا و بعد از غذای چرب مکروه است و بهتر است با فاصله نوشیده شود. اما وقتی برای همسر یا فرزندان ما رعایت آن دشوار باشد، نمی‌توانیم آنان را منع کنیم. اما شما می‌توانید با روش‌هایی تلاش کنید آنان را به این سمت حرکت دهید. برای مثال، پارچ آب و لیوان را سر سفره بیاورید اما آن را در سینی جداگانه‌ای کنار سفره بگذارید و روی آن را پارچه ای زینتی بکشید. به خانواده بگویید سعی کنند دیرتر آب بخورند اما اگر اذیت می‌شدند، آب برای آنان مهیاست. سخت نگیرید اما با برنامه سفرآرایی کنید.

• پایان غذا خوردن هم با بلند گفتن جمله «الحمد لله؛ خدایا دستت درد نکنه» به همه یادآوری کنید که از خدای بزرگ تشکر کنند. مطمئن باشید خانواده‌ای که شکرگزار باشد، از مادر و پدر و همسر خود نیز راحت‌تر تشکر خواهد کرد.

پخته شدن حیوان زنده

پختن موجود زنده در آب و … موجب نجس شدن و حرام شدن خوردن آن می‌شود. شاید بگویید کسی این کار را نمی‌کند. بله ولی گاهی ناخواسته گنجشک یا جوجه کلاغی ممکن است در دیگ غذا بیفتد. یا دیده اید در برخی کشورها ماهی را وقتی هنوز زنده است سرخ می کنند. این کار علاوه بر گناه آزار حیوان، گوشت حیوان را حرام می‌کند. روشن است که اگر پرنده حلال گوشتی ناخواسته وارد دیگ شود و بمیرد، غذا را نجس می‌کند اما اگر زنده خارج شود، نجس نخواهد شد.

پختن و سرخ کردن انگور و کشمش

تقریباً همه فقها می‌گویند پختن و جوش آوردن انگور (یا آب انگور) موجب می‌شود خوردن آن حرام شود. اما در اینکه آیا با چنین حرارتی انگور (یا آب انگور) نجس می‌شود یا خیر، بین فقها اختلاف نظر وجود دارد. در مورد کشمش نیز اختلاف است که به خاطر اهمیت آن برای خانم‌های خانه‌دار، در ادامه به طور مفصل بررسی خواهیم کرد. برخی از فقیهان، حکم کشمش را مثل حکم انگور می‌دانند اما برخی دیگر آن را با انگور متفاوت می‌دانند. برای روشن‌تر شدن موضوع، به جدول زیر نگاه کنید:

مواد خام پاک و حلال برای پخت و پز

یکی از مهم‌ترین بخش‌های احکام آشپزی، استفاده از مواد اولیه حلال و پاک است. شاید بگویید در فروشگاه‌های کشور ما، مواد اولیه حرام فروخته نمی‌شود. قبول. اما آمدیم و مسافرتی پیش‌بینی نشده بودید و همسرتان خواست شکاری را برای خوردن به دست آورد؛ یا اینکه عبورتان به کشوری غیر مسلمان خورد و لازم داشتبد کمی بیشتر درباره خوراکی‌های حلال و حرام بدانید. البته به علت مجال کم، به احکام ذبح کردن نمی‌پردازیم. فایده دیگر یادگیری حلال و حرام بودن گوشت حیوانات، بهتر فهمیدن نجاست و پاکی برخی اجزای آنهاست.

ماهی‌ها، این غذاهای لذیذ و سرشار

گوشت کلیه ماهی‌ها و آبزیانی که پولک‌دار هستند حلال و بقیه حرام است. ماهی همین که زنده بیرون آب بیفتد و جان دهد، قابل خوردن است اما ماهی «مرده در آب»، قابل خوردن نیست. کوسه حلال گوشت است زیرا معلوم شده که پولک دارد. میگو نیز حلال گوشت است.

پرندگان دوست داشتنی

نشانه‌های پرنده‌های حلال گوشت یکی از این چند چیز است: چنگال نداشته باشد یا هنگام پرواز، بال زدنش بیشتر از صاف نگه‌داشتن بالش باشد یا یکی از این اجزاء را داشته باشد: چینه‌دان، سنگ‌دان یا «خارِ پشتِ پا». همه انواع کلاغ، این پرنده‌ای که آوازش بوی غربت می‌دهد حرام گوشت محسوب می‌شوند. مرغ، کبوتر، گنجشک، شترمرغ، طاووس، همگی حلال‌گوشت هستند. کشتن برخی پرندگان مثل پرستو و هدهد مکروه است اما حلال گوشت می‌باشند. ضمناً حیواناتی مثل خفاش که پرواز می‌کنند اما پر ندارند نیز حرام گوشت هستند. پرندگان باید ذبح شرعی شوند تا قابل خوردن باشند وگرنه مردار محسوب می‌شوند و نجس خواهند بود.

چارپایان، همکاران انسانها

خوردن گوشت بسیاری از چارپایان حلال است و بخشی قابل توجه از غذای انسان را تأمین می‌کنند. حیواناتی مثل گاو، گوسفند و شتر حلال گوشت محسوب شده و خوردن گوشت اسب و قاطر و الاغ مکروه است.

همه اجزای حلال گوشت ها حلال نیست

تصور نکنید همه اجزای حیوانات حلال گوشت را می‌توان خورد. چهارده جزء از آنها حرام است: خون، فضله، نری، فرج، بچه‌دان، غدد (که آن را دشول می‌گویند)، تخم (که آن را دنبلان می‌گویند)، چیزی که در مغز سر است و به‌اندازه نخود می‌باشد، نخاع (که در میان تیره پشت است)، پی که در دو طرف تیره پشت است (بنابر احتیاط واجب)، زهره‌دان، سپرز (طحال)، مثانه، حدقه چشم (قسمت میانى و سیاه رنگى که در وسط چشم واقع است). در پرندگان و ماهی ها فقط خون و فضله حرام است و از موارد فوق اگر در این حیوانات بود، بنا بر احتیاط واجب حرام است.