اشارات علمی قرآن به مراحل تشکیل تگرگ و ابرهای کو پیکر

آیه مورد بحث:

أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یُزْجی‏ سَحاباً ثُمَّ یُؤَلِّفُ بَیْنَهُ ثُمَّ یَجْعَلُهُ رُکاماً فَتَرَى الْوَدْقَ یَخْرُجُ مِنْ خِلالِهِ وَ یُنَزِّلُ مِنَ السَّماءِ مِنْ جِبالٍ فیها مِنْ بَرَدٍ فَیُصیبُ بِهِ مَنْ یَشاءُ وَ یَصْرِفُهُ عَنْ مَنْ یَشاءُ یَکادُ سَنا بَرْقِهِ یَذْهَبُ بِالْأَبْصارِ (۴۳)

ترجمه: آیا ندیدى که خداوند ابرهایى را به آرامى مى‏راند، سپس میان آنها پیوند میدهد، و بعد آن را متراکم مى‏سازد؟! سپس دانه‏هاى باران را مى‏بینى که از لابه‏لاى آن خارج مى‏شود و از آسمان- از کوه‏هایى که در آن است- دانه‏هاى تگرگ نازل مى‏کند، و هر کس را بخواهد بوسیله آن زیان مى‏رساند، و از هر کس بخواهد این زیان را برطرف مى‏کند نزدیک است درخشندگى برق آن چشمها را ببرد! (۴۳)

شاید شما هم با خواندن این آیه این سوال به ذهنتان خطور کرده باشد که آیا واقعا در آسمان کوه هایی وجود دارد که خداوند از آنها تگرگ نازل می کند؟ در این رابطه یکی از  سایتهای ضد دینی مقاله ای در رد اعجاز قرآن نوشته شده و درباره آیه فوق چنین نوشته است:

برای خواندن ادامه مقاله بر روی “ادامه مطلب” کلیک کنید.

“با خواندن این آیه ناخودآگاه به یاد اسطوره های چند هزار ساله ای می افتم که می گویند بر روی ابرها کوههایی (کاخهایی) قرار دارد که با لرزش ابرها سنگریزه های آنها فرو می ریزند و این سنگها همان تگرگ ها هستند.”

مولف سطور فوق گمان کرده است که قرآن؛ آسمان را دارای کوه هایی یخی می داند که از آنها تگرگ نازل می شود؛ سپس به زعم خود که قرآن سخنی غیر علمی زده است آن را انکار کرده است. به منظور روشن کردن اینکه این سخن تا چه اندازه بی پایه و دور از واقعیت است؛ به بررسی دقیق الفاظ آیه و دستاوردهای علوم تجربی می پردازیم تا روشن شود که قرآن نه تنها در این زمینه اشتباه نکرده است بلکه حقایق علمی را به رساترین بیان ممکن خبر داده است.

اعتقاد پیشینیان درباره باران و تگرگ
در گذشته اعتقادات خرافی و شرک آمیز  در نحوه تشکیل باران و برف و تگرگ وجود داشته است.
در نواحی یونان قدیم که مرکز علم و دانش در جهان بوده است, گرچه کسانی مانند ارسطو عقاید خرافی در این باره نداشته اند ولی در آثار بر جای مانده از آنها جز اطلاعات محدودی درباره تشکیل باران و برف و تگرگ به چشم نمی خورد و فاصله زیادی از جهت دقت علمی با آنچه که در قرآن آمده است دارد.

در ابتدا مناسب اسب که شیوه تشکیل ابرها را از منظر علوم هواشناسی نقل کنیم.

شیوه تشکیل ابرها
وقتی بخار آب در منطقه ای زیاد شود و تشکیل یک توده گازی مرطوب را بدهد.به سبب عواملی چون:
۱-جریان همرفتی به عنوان مهمترین عامل
۲- برخورد با ناهمواریهای سطح زمین
۳- تلاطم
به سمت بالا صعود کند.سپس این مولکولهای بخار آب به هسته های ریز تراکمی آب دوست  مثل: هاگ گیاهان؛ ذرات غبار؛مولوکلهای نمکی موجود در فضا مولوکولهای بخار آب را جذب میکنند تا این مولوکولها به آن بچسبند و رشد کنند و تشکیل قطرتکهای آب را بدهند.
تصور غالب  ما این است که  ابرها جرم و وزن خاصی ندارند و به علت سبکی فوق العاده آنها در پهنه آسمان شناور شده اند. اما حق آن است که ابرها از بخار آب تشکیل نشده اند بلکه یااز قطرتکهای آبی که بسیار بزرگتر از بخار آب و بسیار کوچکتر از قطره باران اند یا از کریستالهای یخی تشکیل شده اند و دارای جرم و وزن فراوان باشند.

نمونه هایی از کریستالهای یخ در ساختار ابرها

به عنوان مثال یک موسسه تحقیقاتی در واشنگتن برآورد کرده است که به طور معمول وزن ابرهای متراکمی که روزانه در بالای سر خود در یک روز معمولی می بینیم حدود۶۳۵۰۰۰تن است که آیه
[هُوَ الَّذی یُریکُمُ الْبَرْقَ خَوْفاً وَ طَمَعاً وَ یُنْشِئُ السَّحابَ الثِّقال‏(رعد/۱۲)
ترجمه: او کسى است که برق را به شما نشان مى‏دهد، که هم مایه ترس است و هم مایه امید و ابرهاى سنگین‏ ایجاد مى‏کند!]
می تواند اشاره به همین حقیقت داشته باشد.
ابرها به اشکال و اوصاف متفاوتی در صفحه آسمان ظاهر میشوند و به همین جهت دارای انواع متفاوتی اند که در اینجا تعدادی از آنها ذکر می شود.

ابر سیروس:

ابر سیرو استراتوس:

ابر سیرو کومولوس:

ابر التو کومولوس:

ابر التو استراتوس:

ابر استراتو کومولوس:

ابر استراتوس:

ابر کومولوس

ابر کومولونیمبوس(توده ای-جوششی)

انواع دیگری از ابرها نیز وجود دارد که از ذکر آنها خودداری می کنیم.

مراحل تشکیل ابرهای توده ای(جوششی) موسوم به کومولونیمبوس

تحقیقات انجام شده بر این است که
۱- ابتدا باید ابرها به سوی یکدیگر حرکت کنند
۲-و به همدیگر بپیوندند و در یک مکان تجمع یابند
۳-سپس انباشته شوند و رشد عمودی بیابند
۴-و تشکیل یک ابر واحد مرتفع و غول پیکر بدهند.
و مادامی که ابرها تشکیل یک ابر واحد مرتفع را نداده اند نمیتوان انتظار وقوع تگرگ را داشت, پس علاوه بر گرد آمدن ابرها در یک منطقه باید بر روی یکدیگر انباشته شوند و رشد عمودی یابند.
بنابراین اگر این ابرها روی همدیگر انباشته نشوند و به صورت افقی در صفحه آسمان پهن شوند, موجب تشکیل تگرگ نخواهند شد.

ارتفاع این ابرها تاچندین کیلومتر خواهد رسید.
-عکسهایی که از ماهواره های فضایی یا هواپیما از آنها گرفته شده است این نوع ابرها را مانند رشته کوه ها یا کوه های غول پیکر نشان میدهد.
– تحقیقات انجام شده ثابت میکند که این ابرها غالبا از نیمه بالایی آنها یعنی از ناحیه کمر آنها به بعد از کریستالهاو سوزنهایی یخی  و از نیمه پایین آنها از قطرتکهای آبی تشکیل یافته است.

تصاویری از ابرهای کومولونیمبوس(یا توده ای, جوششی, کوه پیکر)

به سه تصویر آخر که از طریق ماهواره ها گرفته شده دقت کنید. نقاط برآمده؛ ابرهایی را نشان می دهد که بسیار شبیه به کوه اند.

مراحل تشکیل تگرگ

۱-     در فضای ابرهای توده ای ابتدا طی فرایندهایی در قسمت پایینی ابر که دما بیشتر است قطرات باران تشکیل خواهد شد

۲-      سپس توسط حرکات شدید و طوفانی بالارونده ناشی از باد زیر ابر به ناحیه فوقانی ابر که دما, بسیار پایین است و تا ۴۰- درجه می رسد برده میشود.

۳-     در آنجا دانه های باران به هم می رسند و به هم می چسبند و افزایش حجم پیدا میکنند و یخ می زنند و  در درون ابر از بالای آن, راه سقوط را به پیش میگرند.

۴-     ولی به علت حرکات بالابرنده باد اجازه سقوط به سمت زمین را نمی یباند بلک مجددا حرکاتهای بالارونده در پایین ابرکه قوی است آنها را به بالا میبرد تا چندین بار(۶-۷)بار و در هر بار یک لایه بر لایه های تگرگ افزوده میشود

۵-     تا اینکه سرانجام به علت سنگینی زیاد سقوط میکنند. البته بسیاری از اوقات تگرگ ها به زمین نمی رسند و در بین راه ذوب می گردند

نمونه ای از یک ابر جوششی که در آن فرایند تشکیل تگرگ را مشاهده می کنید.

نکته مهم: از میان گونه های مختلف ابر, تگرگ, تنها از ابرهای توده ای(جوششی) یاکومولونیمبوس تشکیل می شود.

اختلاف بار الکتریکی در ابر و دانه های تگرگ
دانه های تگرگ که سنگین تر اند بار منفی دارند و در پایین ابر و کریستالهای ریز یخ که سبک ترند در بالای ابر قرار داند بار مثبت دارند و توزیع و پخش شدن این بارها در ابر منجر به تشکیل اختلاف بار الکتریکی شدید بین زیر ابر و بالای آن و زیر ابر و سطح زمین است.

گرچه باردار شدن تگرگ امری مسلم است ولی نظریات متفاوتی پیرامون چگونگی دارای بار منفی شدن تگرگ وجود دارد که در اینجا به علت پرهیز  از اطاله کلام از ذکر آن خودداری میکنیم.

بپس از باردار شدن ابرها؛ بارهای منفی زیر ابر که متعلق به دانه های تگرگ است بعداً به صورت صاعقه تخلیه می شود. بنابراین می توان نتیجه گرفت که, تگرگ مقارن با ایجاد صاعقه است. و اینکه چرا همیشه با اینکه بسیاری اوقات شاهد صاعقه هستیم ولی تگرگ را می بینیم این است که غالبا تگرگها قبل از رسیدن به زمین ذوب میشوند.

خطر تشعشعات صاعقه بر بینایی
از نظرعلمی، صاعقه ها دارای اشعه فرابنفش UV هستند که می تواند برای چشم خطراتی داشته باشد، ازجمله آنکه به پرده شبکیه چشم آسیب برساند.

در انتها به نتایجی که علوم جدید به آن دست یافته است به طور خلاصه اشاره میکنیم:
نتیجه۱:تگرگ, تنها از ابرهای موسوم به کومولونیمبوس که دارای حالت عمودی و ارتفاع زیاد هستند تشکیل میشود. این ابرهای غول پیکر در عکسهای فضایی و ماهواره ای به شکل رشته کوه ها وکوه هایی غول پیکر دیده میشوند که از کرسیتالهای یخ و قطرتکهای آبی تشکیل یافته است.

نتیجه۲:مراحلی که برای تشکیل ابرهای کومولونیمبوس باید طی شود عبارت است از:
۱- پیوند ابرهای کمولوس
۲- انباشته شدن و رشد عمودی یافتن و مرتفع شدن آنها.

نتیجه۳-محل تشکیل تگرگها, قسمت یخی ابرهای جوششی یعنی تقریبا نیمه فوقانی آنها است.
نتیجه۴-دانه های تگرگ طی فرایندهایی دارای بار منفی میشوند و به علت سنگینی در قاعده (قسمت پایینی ابر)قرار می گیرند و اگر وزن آنها به مقدار کافی رسیده باشد به سوی زمین سقوط می کنند.
نتیجه۵-بار الکتریکی منفی تگرگ به زمین تخلیه شود و تولید صاعقه کند. در نتیجه تگرگ مقارن با صاعقه است
نتیجه۶-از نظرعلمی، اشعه فرابنفش UV موجود درآذرخش می تواند برای چشم خطراتی داشته باشد، ازجمله آنکه به پرده شبکیه آسیب برساند.
نتیجه۷- در بسیاری از اوقات تگرگ ها به زمین نمی رسند و در بین راه ذوب می گردند.

بررسی انطباق آیات قرآن با یافته های مطرح شده
مروری بر آیه ۴۳سوره نور
أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یُزْجی‏ سَحاباً ثُمَّ یُؤَلِّفُ بَیْنَهُ ثُمَّ یَجْعَلُهُ رُکاماً فَتَرَى الْوَدْقَ یَخْرُجُ مِنْ خِلالِهِ وَ یُنَزِّلُ مِنَ السَّماءِ مِنْ جِبالٍ فیها مِنْ بَرَدٍ فَیُصیبُ بِهِ مَنْ یَشاءُ وَ یَصْرِفُهُ عَنْ مَنْ یَشاءُ یَکادُ سَنا بَرْقِهِ یَذْهَبُ بِالْأَبْصارِ (۴۳)

ترجمه: آیا ندیدى که خداوند ابرهایى را به آرامى مى‏راند، سپس میان آنها پیوند مى‏دهد، و بعد آن را متراکم مى‏سازد؟! سپس دانه‏هاى باران را مى‏بینى که از لابه‏لاى آن خارج مى‏شود و از آسمان- از کوه‏هایى که در آن است- دانه‏هاى تگرگ نازل مى‏کند، و هر کس را بخواهد بوسیله آن زیان مى‏رساند، و از هر کس بخواهد این زیان را برطرف مى‏کند نزدیک است درخشندگى برق آن چشمها را ببرد! (۴۳)

بررسی کلمات مهم آیه:
-یُزجی: راندن و سوق دادن
-سحاب: ابرها, مفرد آن سحابه است
-یؤلف: پیوند دادن و سازگاری برقرار کردن دو یا چند چیز مختلف و متفاوت است. علت اینکه قرآن واژه تآلیف بکار برده اینست که پاره ابرها از نظر دما و غلظت بخار آب و ترکیبات و غیره با هم فرق میکنند.
-رکام: جمع کردنی که روی هم قرار بگیرد و ارتفاع یابد.

-ودق: قطرات باران
-جبال: جمع جبل به معنای تجمع شئ به همراه ارتفاع(در کتب لغت ذکر شده است که: الجبل و هو تجمّع الشی‏ء فی ارتفاع‏) و معنای دیگر آن به اعتبار همین معنای ذکر شده کوه است زیرا کوه ناشی از تجمع سنگها و لایه های رسوبی و… است که ارتفاع یافته است. بنابراین جبل، تنها به معنی کوههای سنگ و شن نیست، بلکه هر توده عظیم به هم انباشته مرتفع را در زبان عرب، جبل می گویند.
-برد: سرما و انجماد, تگرگ
-سنا برق: درخشش برق
-ابصار: جمع بصر به معنای بینایی  چشم ,چشم.
دو معنا می توان از عبارت(… وَ یُنَزِّلُ مِنَ السَّماءِ مِنْ جِبالٍ فیها مِنْ بَرَدٍ) بر طبق معنای جبال داشت:
الف) از تجمعات مرتفع درون آسمان(ابرها) دانه های تگرگ نازل میکند.
ب) از کوه های درون آسمان تگرگ نازل می کند.

که طبق هر دو معنا با تحقیقات امروزه که توسط عکسهای گرفته شده از ماهواره ها و هواپیماها ثابت کرده است, تگرگ از ابرهای غول پیکری که از چند جهت شبیه کوه یا رشته کوه اند, ساخته شده است. از جهت:
۱- شکل ظاهری  بدین نحو که غالبا قاعده آنها از پایین پهن است و قله آنهاباریکتر از قاعده آنهاستز
۲- ارتفاع
۳- ناهمواریهای و پستی و بلندی های فراز این ابرها
۴-کاهش دما؛ کوه های مرتفع مانند ابرهای کمولونیمبوس با افزایش ارتفاع دما ی هوا کاهش می یابد.
۵-جرم فراوان, که در بالا به آن اشاره شد.

خطر تشعشعات صاعقه بر بینایی
از نظرعلمی، صاعقه ها دارای اشعه فرابنفش UV هستند که می تواند برای چشم خطراتی داشته باشد، ازجمله آنکه به پرده شبکیه چشم آسیب برساند.

پاسخ به یک سوال
می توان ضمیر موجود در( یَکادُ سَنا بَرْقِهِ یَذْهَبُ بِالْأَبْصارِ) را  به ابر(سحاب:ابر) برگردد نه به(برد:تگرگ). که در این صورت این قسمت آیه اشاره ای به بار الکتریکی تگرگ و تخلیه آن که منجر به صاعقه می شود ندارد بلکه ترجمه آیه این می شود که: نزدیک  است که درخشش برق ابر بینایی چشمها را ببرد.

جواب:
طبق قاعده ای که در ادبیات عرب وجود دارد ضمیر به نزدیکترین کلمه ای که می تواند مرجع آن قرار بگیرد, بر می گردد و بر خلاف این قاعده عمل کردن, خارج شدن از عرف محاوره زبان است مگر اینکه قرینه واضحی وجود داشته باشد که نتوان ضمیر را به نزدیک ترین کلمه به ضمیر برگرداند.
همچنین ضمایری که بعد از کلمه (برد) آمده است همه به (برد) بر میگردد و برگرداندن ضمیر به سحاب، بر خلاف عرف زبانی است.

أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یُزْجی‏ سَحاباً ثُمَّ یُؤَلِّفُ بَیْنَهُ ثُمَّ یَجْعَلُهُ رُکاماً فَتَرَى الْوَدْقَ یَخْرُجُ مِنْ خِلالِهِ وَ یُنَزِّلُ مِنَ السَّماءِ مِنْ جِبالٍ فیها مِنْ بَرَدٍ فَیُصیبُ بِهِ مَنْ یَشاءُ وَ یَصْرِفُهُ عَنْ مَنْ یَشاءُ یَکادُ سَنا بَرْقِهِ یَذْهَبُ بِالْأَبْصارِ

آیا ندیدى که خداوند ابرهایى را به آرامى میراند، سپس میان آنها پیوند مى‏دهد، و بعد آن را متراکم مى‏سازد؟! در این حال، دانه‏هاى باران را مى‏بینى که از لابه‏لاى آن خارج مى‏شود و از آسمان- از کوه‏هایى که در آن است [ابرهایى که همچون کوه‏ها انباشته شده‏اند]- دانه‏هاى تگرگ نازل مى‏کند، و هر کس را بخواهد بوسیله آن زیان مى‏رساند، و از هر کس بخواهد این زیان را برطرف مى‏کند نزدیک است درخشندگى برق آن (ابرها) چشمها را ببرد!

منابع:

سایت انجمن اعجاز علمی(همایش قرآن و تگرگ)

سایتهای معتبر هواشناسی و جغرافیا

به قلم: علی ایمانی نسب.

برگرفته از وبلاگ اعجاز علمی قرآن(http://eajazquran14.blogfa.com)