در مورد سن تکلیف دختران، سه نظر وجود دارد که عبارتند از: ۹ سال (معادل ۸ سال و ۹ ماه شمسی)، ۱۳ سال و از لحظه حیض شدن. نظر اول در حال حاضر میان فقها مشهورتر است. به ویژه اگر مبنای ۹ سال را قبول کنیم، با توجه به اینکه در حال حاضر ماه رمضان در تابستان واقع شده است، چه کاری برای راحتتر شدن روزه گرفتن فرزندمان میتوانیم انجام دهیم؟
احکام اسلام عزیز، تعارضی با عقل ندارد
این موضوع روشن است که اگر مطمئن هستیم روزه برای فرزندمان ضرر دارد، گرفتن آن از نظر فقهی نه تنها واجب نیست، بلکه حرام خواهد بود. نکته دومی که در احکام مطرح است این است که اگر موجب آسیب جسمی نمیشود اما خیلی برای انسانی ناتوان مثل دختربچه مشقت و رنج دارد، بازهم میتواند در صورت قابلتوجه بودن مشقت، روزه را نگیرد. اما سؤال این است که از کجا بفهمیم که وضعیت فرزندمان چگونه است؟ قاعدههای شرعی، منطقی و عاقلانه بود اما ما چه کنیم؟
اول بگذارید از برخی تیپهای پدر و مادرها در این موضوع بگوییم:
۱. پدر و مادرهای خارج باغ: دخترشان ۹ سالش تمام شده و روزههایش را هم ماه رمضان جاری شروع کرده و آنها نه به این موضوع فکر کرده بودند و نه برایشان مهم است.
۲. پدر و مادرهای زیر سبیلی رد کن: پدر و مادرهایی که از همان اول می گویند من میدانم که تو نمیتوانی تا چند سال آینده روزههایت را بگیری … پس نباید بگیری. همین که من میگم.
۳. پدر و مادرهای ناآشنا به دین: از قبل ۹ سالگی دائم می گویند حواست باشد ۹ سالت که شد باید بگیری هرچند مشقت داشته باشد و هرچند اذیت شوی و هرچه میخواهد بشود هم بشود. تو فقط روزهات را بگیر.
به نظر ما همه این نگاهها اشتباه است. پیشنهاداتی مشاورهای برای این موضوع داریم که از طرفی تا جای ممکن کمک کنیم فرزندمان به سمت ادای وظیفه شرعی حرکت کند و از طرفی از نظر جسمی و روحی از روزه و رمضان لذت ببرد.
روزه بگیرد یا نگیرد؟
برای تشخیص درست شرایط روزه گرفتن یا نگرفتن فرزند خود، به این نکات توجه کنید:
۱. ظاهر فرزند ما نمیتواند تعیین کننده توان او برای روزه باشد. گاهی جثه کوچک داشتن، به معنای نیاز کمتری است. اجازه دهید او میزان مقاومت خود در برابر گرسنگی را بسنجد. روزهای اول رمضان آزمایش خوبی برای این موضوع است. اجازه دهید با شما سحری بخورد، روزه را آغاز نماید و اگر در میان روز حس کرد نمیتواند ادامه دهد، روزه خود را باز کند. حس طبیعی بدن، ملاک خوبی برای سنجش مقاومت فرزند شماست.
۲. اگر فرزندتان بیماری خاصی دارد، با پزشک او درباره اثر گرسنگی و تشنگی بر آن بیماری مشورت کنید.
۳. تصمیمگیری درباره وضعیت جسمانیاش را به عهده خود او بگذارید و شما فقط به او اطلاعات لازم را به خوبی ارائه کنید. حس کرامت به او بدهید. لازمه تکلیف، استقلال در چنین تصمیماتی است. مگر آنکه نظر تخصصی پزشک، نگرفتن باشد و سلامتیاش در معرض تهدید قرار بگیرد.
سختگیریها را کم کنید و خاطرهای ماندنی بیافرینید
گاهی خودمان به نحوی بیتدبیری میکنیم که روزه به ناچار بر ما مشکل میشود. سال اول تکلیف، کار شما دشوار است چون باید کاری کنید که فرزندتان نه تنها سختی از روزه متوجه نشود، بلکه یک ماه پرنشاط، شادی بخش و متفاوت را احساس کند. راهکارهایی به حضورتان معرفی میکنیم.
۱. سعی کنید در این ماه کمتر در مورد زمان خواب و بیداری سختگیری کنید. اجازه دهید حتی اگر فرزندتان دوست دارد، تا صبح بیدار بماند و صبح تا عصر را بخوابد (با توجه اینکه ایام مدرسهها هم نیست)
۲. نسبت به سرگرمیهایی که دوست دارد دنبال کند سختگیری نکنید. اگر میخواهد چند ساعت از بازی رایانهای استفاده کند، حتی اگر در ایام دیگر به خاطر ضررهایش زیاد اجازه نمیدادید، الان آزادی بیشتری به او دهید. شاید بگویید به هر حال ضرر دارد اما نکته این است که آسانتر گذراندن رمضان اول، برای فرزندتان موفقیت بزرگی است و همان طور که گاهی دارویی را که امکان عوارض داشتن دارد میخوریم تا سلامتی را به دست آوریم، اینجا هم برخی ضابطههای زندگی را برای روزه میتوانید کمرنگ کنید.
۳. در وعدههای سحری و افطار، از خوراکیهای مقوی و مناسب استفاده کنید. سعی نمایید خوراکیهایی را که دوست دارد (حتی اگر همیشه خوردن آنها ضررهایی دارد مثل زولبیا بامیه، پیتزا و نوشابه) به هر میزان که میل دارد فراهم نمایید.
۴. از اعضای خانواده به خاطر روزه گرفتنشان تقدیر کنید. به فرزندتان بگویید «چون خدا به بندگانش در این ماه هدیه میدهد، من هم برایت هدیهای در این ماه خواهم گرفت» اما شرط دادن این هدیه را هرگز تعداد روزههایش معین نکنید و بگویید همین که قدم و وظیفهات را ادا کنی، (اگر وظیفهات را روزه نگرفتن می دانی، نگیری و اگر گرفتن می دانی، بگیری) جایزهای نزد من داری.
۵. سعی کنید محیط خانه را خنک نگه دارید تا فرزندتان دچار عطش نشود. حتی اگر لازم است، وسایل سرمایشی خود را بهبود دهید. اگر ضرورتی برای تردد فرزندتان در شهر ایجاد شد، سعی کنید از وسیله کولردار استفاده کنید.
۶. اگر میتوانید و اقوامی در نقاط سردسیر دارید، بخشی از رمضان را به چنین منطقهای (بیشتر از ۱۰ روز) بروید و آنجا روزهها را بگیرید.
۷. امکان بازی کردن بیشتر با همبازیهایش را فراهم کنید (در خانه خودتان یا خویشان) و اگر نتوانستید، خودتان برای بازی کردن با فرزندتان در خانه وقت بگذارید. بازیهای کم تحرک اما پر جاذبه داخل خانه و آببازی (بدون بردن سر زیر آب) در حیاط خانههای سایهدار، به شرطی که زیاد آب اسراف نکنیم، به خانواده انرژی میدهد و کمک میکند گذر زمان را متوجه نشوند.
۸. سحرها زودتر از خواب بیدار شوید تا وقت کافی برای خوردن بدون اضطراب سحری داشته باشید.
سوالاتش برایتان مهم باشد
با توجه به اوایل بلوغ فرزندتان، اگر در زمینههای اعتقادی و به ویژه روزه سوالی دارد، به او کمک کنید به جواب سؤالات خود برسد. تحمیلگرانه با او سخن نگویید؛ خودتان با وی همراه شوید و اگر جوابی برای سؤال او ندارید، از متخصص بخواهید به شما کمک کند و یا از مشاوری مذهبی آشنا به اعتقادات وقت بگیرید با او گفتگو کند. خیلی بهتر است شما هم در بحث شرکت داشته باشید.
اختیار خروج از شهر برای نگرفتن برخی روزه ها
اگر فرزندتان در شرایط ضرر جسمی و دشواری شدید نبود، بازهم میتوانید به او پیشنهاد دهید که هر روزی حس میکرد کمی هم برایش روزه گرفتن آن روز سخت است، تا قبل از اذان ظهر بگوید تا او را (با خودرو خود یا حتی اگر لازم است، خودرو کرایه) به ۲۳ کیلومتری شهر ببرید تا چیزی در آن محل بخورد، برگردید و قضای آن را در زمستان بگیرد. اگر این کار را انجام دهید، بسیاری روزها خود او اصرار خواهد کرد که میخواهد روزهاش را بگیرد. توجه کنید که:
۱ – قبل از رسیدن به ۲۳ کیلومتری، نباید چیزی بخورید وگرنه ۶۰ روز روزه بر گردنتان میآید.
۲ – بعد از اذان ظهر نمیتوان این کار را انجام داد.
۳ – خودتان اگر تا قبل از ظهر برگردید، اگر بیرون شهر چیزی نخورده باشید، روزهتان درست است و نیز «باید» ادامهاش دهید.
آیا این فرار از روزه نیست؟
بنا بر فرمایشات بزرگان، همان طور که باید حرامهای الهی را بیان کرد، باید رخصتها و حلالهای خداوند را نیز بیان کرد. البته مسافرت برای روزه نگرفتن مکروه است و روزه ماه رمضان بسیار ارزشمند است اما باید اجازه دهیم فرزندمان در انتخاب یا عدم انتخاب مکروه، آزاد باشد تا خطوط قرمز الهی نزد او محفوظ بماند. حتی اگر فرار از روزه باشد، بنا به فرمایشی از امام صادق (علیه السلام)، خطاب به کسی که یکی از راه حلهای امام را کلاه شرعی دانسته بود، فرموده بودند: «نِعْمَ الشَّیْءُ الْفِرَارُ مِنَ الْحَرَامِ إِلَى الْحَلَال: چه خوب چیزی است فرار از حرام خدا به حلال خدا.» (الکافی (ط – الإسلامیه) ؛ ج۵ ؛ ص۲۴۷)
وقتی میخواهیم روزه را بخوریم، چه لزومی دارد که بیرون شهر برویم؟
برخی قوانین دینی را باید با نگاه فلسفه قانون بررسی کرد. لزوم بیرون شهر رفتن، این است که خوردن روزه آسان نباشد. اگر به واقع میگفتند رمضان اگر حال نداشتید روزه نگیرید، مردم شبیه رجب و شعبان عمل میکردند. از سوی دیگر، بیرون رفتن ما از شهر، احترام به قانون است. موجب مقیدتر شدن ما میشود. اگر هنگام خلوت از چراغ قرمز رد شویم، قانون ما را مستحق جریمه می داند. اگر بار گمرکی همسرتان را به نام خودتان نوشتید و مقدار بار مجاز شما از وزن مجاز بیشتر شد، قانون به شما خرده میگیرد. پاسخ به سوال ما، با تفکر کردن در این مثالها و بررسی فلسفه قانون روشن میشود. مجال بیشتری برای بررسی نیست.
چند روز به مسافرت بروید
به محض اینکه حس کردید نیاز به استراحت دارد، سعی کنید با برنامه ریزی یک مسافرت کوتاه، فرصتی برای فرزند و خانواده خود ایجاد نمایید. سفر در رمضان توصیه عمومی خوبی نیست اما اگر دختر کوچکتان در معرض دشواری قرار بگیرد، بهتر است از این رخصت الهی استفاده کنید. در سالهایی که فرزندتان در چنین شرایط حساسی قرار دارد، سفر میتواند هم استراحتی باشد و هم اشتیاق همه را به بازگشت برای روزه بیشتر کند.
قضای روزههای گرفته نشده
کسی که به خاطر دشواری یا خطر بیماری روزه نمیگیرد، باید در آینده قضای آن روزهها را بگیرد و اگر تا رمضان آینده موفق به این کار نشد، علاوه بر اینکه در سالهای بعد باید قضا را بگیرد، یک کفاره تأخیر (۷۵۰ گرم گندم برای فقیر) نیز بر او واجب میشود.
حجتالله حاجیکاظم؛ منتشر شده در نشریه پیام زن
از حجت الاسلام دکتر مزروعی بابت کمک فکری درباره این مطلب سپاسگزارم.
باسلام.بدلیل اینکه دختران در سن۹سالگی به بلوغ جنسی میرسند و روزه نوعی تمرین تقواست….برای غلبه بر شهواتی که از این سن شروع به رشد میکنند…..از جمله غریزه ی بسیار قوی جنسی و کشش به سمت جنس مخالف….